2. Κατανομή του ασβεστίου στον οργανισμό του ανθρώπου.
O ενήλικας των 70 κιλών διαθέτει στο σώμα του 1.000 περίπου γραμμάρια ασβεστίου, το 99% του οποίου βρίσκεται στα οστά και στα δόντια με τη μορφή κρυστάλλων υδροξυαπατίτη (Ca10(PO4)6 (OH)2) και το υπόλοιπο 1% (περίπου 900 mg) στο εξωκυττάριο υγρό και τους άλλους μαλακούς ιστούς. Το τελευταίο, μαζί με το 1% του σκελετικού ασβεστίου που εναλλάσσεται συνεχώς με το εξωκυττάριο υγρό, αποτελούν το περιεχόμενο της δεξαμενής ασβεστίου του οργανισμού.
Στον ορό, το ασβέστιο κυκλοφορεί με τρεις μορφές: α) ως ελεύθερο ιονισμένο ασβέστιο (50%), β) ως ασβέστιο συνδεδεμένο με πρωτεΐνες (45%) και γ) ως ασβέστιο συνδεδεμένο με κιτρικά και φωσφορικά ιόντα (σαν σύμπλοκο) με ανιόντα-οξέα (κιτρικά, διττανθρακικά, γαλακτικό, φωσφορικά κ.λπ.). Το συνδεδεμένο με τις πρωτεΐνες ασβέστιο (90% περίπου συνδεδεμένο με λευκωματίνες) δεν είναι πρακτικά δραστικό και μας ενδιαφέρει μόνο στις μετρήσεις του ολικού ασβεστίου του αίματος, όπου διαταραχές στην πυκνότητα των λευκωματινών αίματος (όπως π.χ. σε νεφρωσικό σύνδρομο, σε ηπατική κίρρωση ή και σε καταβεβλημένα ηλικιωμένα άτομα) μπορούν να επηρεάσουν σημαντικά τα αποτελέσματα των μετρήσεων (Portale A. 1990).
Το ιονισμένο ασβέστιο είναι πρακτικά αυτό που έχει φυσιολογική σημασία και είναι αυτό που προσπαθούν να διατηρήσουν σταθερό μέσα σε φυσιολογικά πλαίσια οι τρεις βασικές ασβεστιοτροπικές ορμόνες: η παραθορμόνη, η καλσιτονίνη και η βιταμίνη ή ορμόνη D. Για να το επιτύχουν ελέγχουν συνεχώς: το ποσό της πρόσληψης του ασβεστίου α) από το έντερο, β) το ποσό της αποβολής του ασβεστίου από τα ούρα και γ) το ποσό της διακίνησης του ασβεστίου από και προς τα οστά. Η παραθορμόνη αποδεσμεύει το ασβέστιο από τα οστά και αναστέλλει την αποβολή του από τα νεφρά, άρα αυξάνει το ασβέστιο του αίματος. Ακόμη, όταν υπάρχει χρόνιο πρόβλημα υπασβεστιαιμίας, η παραθορμόνη δρα και στα νεφρά και αυξάνει την παραγωγή ορμόνης D, η οποία αυξάνει την απορρόφηση του ασβεστίου από το έντερο, βοηθώντας έτσι στην αντιμετώπιση της υπασβεστιαιμίας. Αντίθετα σε περιπτώσεις υπερασβεστιαιμίας τότε σταματά η έκκριση παραθορμόνης και αυξάνεται η έκκριση καλσιτονίνης. Η καλσιτονίνη αναστέλλει την δράση της παραθορμόνης στα οστά, και καθηλώνει το ασβέστιο σε αυτά. Ο ρυθμιστικός μηχανισμός όλων αυτών των δράσεων βρίσκεται στους παραθυρεοειδείς αδένες: όταν το αίμα περνά από αυτούς, το ασβέστιο που περιέχει συνδέεται με τους κατάλληλους υποδοχείς (ασβεστιοστάτες) και, όταν είναι υψηλό, αναστέλλεται η έκκριση παραθορμόνης, ενώ όταν το ασβέστιο του αίματος είναι χαμηλό, η σύνδεση στους υποδοχείς είναι χαλαρή και εκκρίνεται ελεύθερα παραθορμόνη.
Προσδιορισμός του ασβεστίου στο αίμα και τα ούρα
Ο προσδιορισμός του ολικού ασβεστίου στο αίμα πρέπει να γίνεται με ορισμένες προϋποθέσεις όπως π.χ. η αιμοληψία να γίνεται χωρίς φλεβική στάση (χωρίς περίδεση), να προηγείται ολονύκτια νηστεία, διότι το ασβέστιο παρουσιάζει κιρκαδιανό ρυθμό και είναι ιδιαίτερα υψηλό στις 13.00 και ιδιαίτερα χαμηλό στις 03.00. Επίσης, θα πρέπει το άτομο να μην είναι αφυδατωμένο, διότι αυξάνεται η τιμή του ασβεστίου και τέλος, να προσδιορίζονται και οι λευκωματίνες του αίματος, όταν υπάρχει νόσος που τις επηρεάζει (βλ. παρακάτω). Τις φυσιολογικές τιμές του ολικού ασβεστίου τις καθορίζει κάθε εργαστήριο ανάλογα με τα υλικά που χρησιμοποιεί.
Η μέτρηση του ιονισμένου ασβεστίου επιτρέπει την περισσότερο ακριβή διάγνωση των καταστάσεων υπό- και υπερασβεστιαιμίας, διότι δεν επηρεάζεται από μεταβολές των πρωτεϊνών του αίματος όπως οι μετρήσεις ολικού ασβεστίου. Η μέτρηση γίνεται με ιοντοεπιλεκτικά ηλεκτρόδια (ISE) σε ολικό αίμα συνήθως υπό αναερόβιες συνθήκες. Συνεπώς, ο προσδιορισμός ιονισμένου ασβεστίου προτιμάται σε ασθενείς που εμφανίζουν παθολογικές συγκεντρώσεις πρωτεϊνών (χρόνια νεφρική ανεπάρκεια, νεφρωσικό σύνδρομο, σύνδρομο δυσαπορρόφησης, πολλαπλό μυέλωμα) και σε διαταραχές της οξεοβασικής ισορροπίας. Ο προσδιορισμός του ιονισμένου ασβεστίου προτιμάται επίσης σε εγχειρήσεις μεταμόσχευσης καρδιάς ή ήπατος και γενικά σε κάθε διαδικασία που απαιτεί ταχεία μετάγγιση ολικού αίματος. Ο προσδιορισμός αυτός είναι ακόμη πολύ χρήσιμος για την εκτίμηση της συγκέντρωσης ασβεστίου σε νεογνά καθώς επίσης σε παιδιά και ενήλικες που είναι πολύ σοβαρά ασθενείς. Οι τιμές του ιονισμένου ασβεστίου είναι υψηλότερες κατά την παιδική ηλικία. Φυσιολογικές τιμές για παιδιά: 4,8- 5,52 mg/dl. Για ενήλικες: 4,28-5,08 mg/dl (www.clinical.bioiatriki.gr/analysis/ pdfs/a264.pdf).
Ο προσδιορισμός του ασβεστίου των ούρων 24ώρου γίνεται ως εξής: Το άτομο απορρίπτει τα πρωινά ούρα και συλλέγει τα ούρα μέχρι την πρώτη επόμενη πρωινή ούρηση. Με την εξέταση αυτή, προσδιορίζεται μαζί και η κρεατινίνη. Καλό είναι ο γιατρός να ρωτήσει για τη δίαιτα του ασθενούς ως προς το ασβέστιο. Τις φυσιολογικές τιμές τις καθορίζει κάθε εργαστήριο.