3. H απλή ακτινογραφία
Εδώ και αρκετά χρόνια αποδείχθηκε ότι η απλή ακτινογραφία της ΟΜΣΣ, της λεκάνης ή/και των ισχίων ή άλλης περιοχής του σκελετού, για να αναδείξει απλώς την ύπαρξη μιας οστικής αραίωσης των οστών του τύπου της Οστεοπενίας είναι αναξιόπιστη διότι θα πρέπει η οστική πυκνότητα να έχει μειωθεί τουλάχιστον κατά 30-50% για να έχουμε κάποιο σχετικά αξιοποιήσιμο αποτέλεσμα και πάντα εάν η ακτινογραφία είναι υψηλής ποιότητας και ακρίβειας. Σύμφωνα με μελέτες η διαγνωστική ακρίβεια σε αυτές τις περιπτώσεις είναι 68% για τις κλασικές ακτινογραφίες και 72% για τις ψηφιακές (https:rad.washington.edu>about us). Το εύρημα αυτό περιόρισε την χρησιμότητα της απλής ακτινογραφίας σαν διαγνωστικής μεθόδου πρώτης επιλογής για τη διάγνωση της Οστεοπόρωσης σε πρώϊμο στάδιο, χωρίς όμως να μειώσει καθόλου την αξία της σαν την μοναδική μέθοδο διάγνωσης των οστεοπορωτικών καταγμάτων και διαφοροδιαγνωστικού μέσου των οστικών παθήσεων.
Σε προχωρημένο στάδιο η ακτινολογική εικόνα της Οστεοπόρωσης στην περιοχή της ΟΜΣΣ είναι χαρακτηριστική. Ο σπόνδυλος παρουσιάζεται έντονα διαφανής (στην περιοχή του σπογγώδους οστού) με τα όρια του να διαγράφονται έντονα. Η εικόνα περιγράφεται σαν εικόνα κάδρου ή άδειου κουτιού. Παρατηρείται λέπτυνση ή και εξάλειψη των δοκίδων, ιδιαίτερα των οριζοντίων και πάχυνση των καθέτων. Οσο εξελίσσεται η Οστεοπόρωση και ο σπόνδυλος γίνεται πιο μαλακός, οι μεσοσπονδύλιοι δίσκοι εισέρχονται στο σώμα του σπονδύλου (όζοι του Schmorl ) και δίδουν στον σπόνδυλο μία αμφίκοιλη μορφή. Σε πιο εξελιγμένες καταστάσεις παρουσιάζονται και τα κατάγματα τών σπονδύλων.
Η ακτινολογική εικόνα των περιφερικών μακρών οστών στην Οστεοπόρωση είναι διαφορετική από αυτήν της ΟΜΣΣ. Εδώ βαθμιαία διευρύνεται ο μυελικός σωλήνας από την ενδοστική απορρόφηση και λεπτύνεται εξαιρετικά ο φλοιός (λεπτός σαν χαρτί). Το εσωτερικό του ενδοστέου από ανώμαλο που είναι φυσιολογικά γίνεται ομαλό.
Η κατάληξη μιας εξελισσόμενης Οστεοπόρωσης είναι το κάταγμα. Κατάγματα συμβαίνουν στο ισχίο, στους σπονδύλους, στον καρπό αλλά και τα άλλα οστά του σκελετού τα οποία εύκολα σπάνε ακόμα και μετά από μικρό τραυματισμό, όπως π.χ. οι πλευρές, τα βραχιόνια, τα ηβικά οστά στη λεκάνη και αλλού.
Σε μία σχετική ανάλυση το 21% και το 16% όλων των καταγμάτων αφορούν οστεοπορωτικά κατάγματα στις γυναίκες και τους άνδρες αντίστοιχα. Για τις ηλικίες >70 ετών τα αντίστοιχα ποσοστά είναι περίπου 35% και για τα δύο φύλα. Ανάλογα με την εντόπιση, στις μεγάλες ηλικίες το 60% όλων των καταγμάτων αφορά το ισχίο (Mai H., et al. 2019, https://doi.org/10.1210/jc.2018-02614).
Επειδή τα κατάγματα της σπονδυλικής στήλης, σε ποσοστό 50% δεν είναι μετρήσιμα διότι είναι συνήθως ολιγοσυμπτωματικά και αδιάγνωστα, ιδιαίτερα στους ηλικιωμένους με εκτεταμένη Οστεοαρθρίτιδα της ΣΣ, για να αποφασίσει κάποιος οποιαδήποτε θεραπεία επιλέγουμε τα κατάγματα Ισχίου (Kleerekoper M. Doi: 10.1016/s0889-8529(05)70015-3). Τα τελευταία απαιτούν σχεδόν πάντα νοσηλεία, άρα είναι μετρήσιμα και σε ποσοστό 20% και πλέον οδηγούν στον θάνατο, άρα είναι και ιδιαίτερα επικίνδυνα. Βέβαια εάν υπάρχουν ακτινολογικά κατάγματα της ΟΜΣΣ αρχίζουμε θεραπεία ακόμη και εάν δεν υπάρχουν κατάγματα στα ισχία.
Υπάρχει και κάποιος άλλος λόγος για τον οποίο τα κατάγματα της ΟΜΣΣ βοηθούν στην απόφαση για αντιοστεοπορωτική θεραπεία. Εάν ένα άτομο έχει υποστεί κάποιο κάταγμα, στην ΟΜΣΣ, έχει 5 φορές περισσότερο κίνδυνο να υποστεί νέο κάταγμα στην ίδια ή σε άλλη περιοχή όπως π.χ. στο ισχίο. Επομένως η παρουσία κατάγματος αποτελεί πλέον ανεξάρτητο παράγοντα κινδύνου και δεν χρειάζεται να συνοδεύεται απαραίτητα από χαμηλή BMD για να πάρει κανείς την απόφαση για θεραπεία. Η παρουσία 2 ή περισσοτέρων καταγμάτων 12πλασιάζει τον κίνδυνο για ένα καινούργιο κάταγμα, εάν μάλιστα συνοδεύεται και από χαμηλή οστική μάζα τότε ο κίνδυνος νέου κατάγματος αυξάνεται κατά 75 φορές (Kotowitz M.A., et al. 1994, https://doi.org/10.1002/jbmr.5650090503, Cooper C., et al. 1992, https://doi.org/10.1007/BF01623184).
Συμπερασματικά εάν θέλουμε να είμαστε τυπικοί θα πρέπει να κάνουμε πριν αρχίσουμε την όποια θεραπεία μία απλή ακτινογραφία στην σπονδυλική στήλη (ΘΜΣΣ και ΟΜΣΣ) και μία στα ισχία.
Αλλωστε σύμφωνα με μία παλαιά απόφαση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ένα φάρμακο ή μια διαδικασία η οποία βελτιώνει μόνο την οστική πυκνότητα είναι καλή για την πρωτοπαθή πρόληψη της Οστεοπόρωσης π.χ. λήψη ασβεστίου, βιταμίνης D, γυμναστικές ασκήσεις κ.λπ. Αντίθετα ένα φάρμακο το οποίο αναστέλλει και την δημιουργία καταγμάτων είναι καλό και για την δευτεροπαθή πρόληψη της Οστεοπόρωσης (π.χ. διφωσφονικά, denosumab κ.ά.), τέλος ένα φάρμακο το οποίο αναστέλλει και την δημιουργία νέων καταγμάτων ιδιαίτερα στα ισχία είναι καλό και για την τριτοπαθή πρόληψη της Οστεοπόρωσης (διφωσφονικά, denosumab και τελευταία romosozumab) (Dambacher M., et al. Ther Umsch. 1998 Nov; 55(11):702-11.in German. PMID: 9865147).
Για να διαπιστώσουμε την ύπαρξη καταγμάτων στην θωρακική ή στην οσφυική μοίρα της ΣΣ χρειάζονται 2 λήψεις ( face-profil ) για κάθε περιοχή . Οι σπόνδυλοι αρχικά διαχωρίζονται σε αυτούς οι οποίοι έχουν κάταγμα και αυτούς που δεν έχουν. Μετά αξιολογείται ο τύπος κατάγματος κάθε σπονδύλου και τελικά o βαθμός παραμόρφωσης (deformity) του. Υπάρχουν 3 βαθμοί παραμόρφωσης (Βαθμός 1 , 2 και 3). Ο βαθμός 0 αφορά τον φυσιολογικό σπόνδυλο. Σαν παραμορφωμένος σπόνδυλος (κάταγμα) θεωρείται αυτός του οποίου έχει μειωθεί το ύψος του στην πρόσθια, μέση ή οπίσθια περιοχή του κατά 20-25% ή και περισσότερο. Αυτή είναι η ημιποσοτική μέθοδος αξιολόγησης των καταγμάτων των σπονδύλων. Υπάρχουν και άλλες μέθοδοι περισσότερο λεπτομερείς οι οποίες χρησιμοποιούνται συνήθως στις κλινικές μελέτες για να αξιολογηθεί η αντικαταγματική αποτελεσματικότητα των διαφόρων αντιοστεοπορωτικών φαρμάκων (Black D.M., et al. 1999. doi: 10.1359/jbmr.1999.14.1.90).
Η απλή εικόνα των καταγμάτων του ισχίου είναι διαγνωστικά εύκολη, αντίθετα τα κατάγματα στην ΣΣ είναι πιο σαφή στην πλαγία ακτινογραφία και είναι 3 ειδών: α) Τα σφηνοειδή (πρόσθια πολύ σπάνια οπίσθια) β) Τα κεντρικά, τα οποία δίνουν στους σπονδύλους αμφίκοιλη μορφή και γ) τα συμπιεστικά ή εκρηκτικά, (στα οποία όλος ο σπόνδυλος έχει καταστραφεί και εμφανίζεται αποπλατυσμένος (Crush fractures). Τα τελευταία είναι συχνότερα στη θωρακική μοίρα της ΣΣ, διότι η οστική μάζα στους θωρακικούς σπονδύλους είναι λιγώτερη αναλογικά από τους αυχενικούς και τους οσφυϊκούς. Ισως και αυτός είναι ο λόγος που η Οστεοπόρωση συνοδεύεται τόσο συχνά από έντονη θωρακική κύφωση (https://www.emedicinehealth.com/vertebral_compression_fracture/article_em.htm).
Τέλος θα πρέπει να τονισθεί ότι η απλή ακτινογραφία όχι μόνο της ΣΣ αλλά και οποιασδήποτε άλλης περιοχής του σκελετού χρησιμοποιείται ακόμη και όταν θέλουμε να διαφοροδιαγνώσουμε την Οστεοπόρωση από κάποια άλλη πάθηση η οποία προκαλεί οστική αραίωση ή οστική πύκνωση, όπως π.χ. έναν καρκίνο των οστών, την οστική νόσος του Paget ή από κάποια άλλη απλή πάθηση η οποία προκαλεί χρόνιους πόνους στην ΣΣ όπως π.χ. είναι η εκφυλιστική σπονδυλαρθροπάθεια.